Trần Thị Hà Trang – Khoa Thiết kế Sáng tạo
Email: trangtth@hict.edu.vn
Tóm tắt: Thiết kế bền vững trong thời trang là hướng đi sáng tạo nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội. Từ đó việc áp dụng 9 nguyên lý thiết kế bền vững giúp nhà thiết kế tạo ra sản phẩm thân thiện với môi trường và cộng đồng. Trong đó, tái sử dụng (Reuse) khuyến khích tận dụng quần áo, chất liệu cũ để tạo sản phẩm mới mà không cần xử lý nhiều. Tái chế (Recycle) chuyển nguyên liệu cũ thành vật liệu mới thông qua quy trình công nghiệp, còn tái chế nâng cấp (Upcycle) nâng cao giá trị thẩm mỹ của chất liệu đã qua sử dụng bằng sự sáng tạo. Nguyên lý sửa chữa và điều chỉnh giúp kéo dài vòng đời sản phẩm thông qua thiết kế dễ thay đổi, dễ sửa. Nguyên lý giảm thiểu (Reduce) đề cao việc tối ưu hóa nguyên liệu, hạn chế lãng phí và kiểm soát sản xuất. Việc sử dụng vật liệu sinh thái như vải organic, nhuộm tự nhiên góp phần bảo vệ môi trường. Vật liệu đơn nguyên (monomaterial) giúp đơn giản hóa quy trình tái chế nhờ cấu trúc sợi đồng nhất. Đồng thời, ứng dụng công nghệ mới như in 3D, dệt kỹ thuật số hay AI giúp nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm rác thải. Việc kết hợp linh hoạt các nguyên lý trên không chỉ thúc đẩy thời trang bền vững mà còn mở rộng tiềm năng sáng tạo trong thiết kế đương đại.
Từ khóa: Thiết kế bền vững (Sustainable design), vòng đời sản phẩm (Product life cycle), thiết kế xanh (Green design), tái sử dụng (Reuse), tái chế (Recycle), vật liệu thân thiện môi trường (Eco-friendly materials)
1. Đặt vấn đề
Trong nhiều thập kỷ qua, ngành thiết kế nói chung và thiết kế mỹ thuật ứng dụng nói riêng đã đóng vai trò quan trọng trong việc định hình xu hướng tiêu dùng, văn hóa thẩm mỹ cũng như cải thiện chất lượng sống của con người. Tuy nhiên, song hành với sự phát triển mạnh mẽ đó là những hệ lụy nghiêm trọng đến môi trường sống đặc biệt từ ngành công nghiệp thời trang, các vấn đề như rác thải dệt may, tiêu thụ tài nguyên quá mức và điều kiện lao động thiếu công bằng đang đặt ra yêu cầu cấp bách về sự thay đổi toàn diện trong tư duy thiết kế. Đồng thời, người tiêu dùng hiện đại ngày càng quan tâm hơn đến giá trị bền vững, trách nhiệm xã hội và tác động môi trường của sản phẩm thời trang. Trước thực trạng đó, việc nghiên cứu và ứng dụng thiết kế bền vững theo 9 nguyên lý – bao gồm: tái sử dụng (reuse), tái chế (recycle), tái chế nâng cấp (upcycle), sửa chữa và điều chỉnh lại, giảm thiểu tài nguyên (reduce), sử dụng vật liệu sinh thái, sử dụng vật liệu đơn nguyên, và khai thác công nghệ mới – trở nên đặc biệt cần thiết. Đây không chỉ là giải pháp nhằm hạn chế tác động tiêu cực của thời trang đến môi trường mà còn là hướng đi tiềm năng giúp các nhà thiết kế tạo ra sản phẩm mang tính nhân văn, đổi mới sáng tạo và phù hợp với xu hướng phát triển bền vững toàn cầu. Chính vì vậy, đề tài không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có giá trị thực tiễn cao trong hoạt động thiết kế thời trang hiện nay.
2. Nội dung
2.1. Khái niệm về thiết kế bền vững
Thiết kế bền vững là phương pháp thiết kế hướng đến việc tạo ra sản phẩm, công trình hoặc dịch vụ có tác động tích cực đến môi trường hoặc giảm thiểu tác hại đến môi trường, xã hội và kinh tế trong suốt vòng đời của chúng. Thay vì chỉ tập trung vào tính thẩm mỹ hay công năng, thiết kế bền vững đặt thêm yếu tố dài hạn như tiết kiệm tài nguyên, sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, và đảm bảo sản phẩm có thể tái sử dụng hoặc dễ dàng phân hủy sau khi không còn sử dụng. Điều này không chỉ giúp bảo vệ hệ sinh thái mà còn hướng đến sự phát triển cân bằng giữa con người và thiên nhiên trong tương lai. Thiết kế bền vững không chỉ là xu hướng mà còn là giải pháp cần thiết nhằm đối phó với các vấn đề về môi trường, biến đổi khí hậu, khủng hoảng tài nguyên và phát triển bền vững toàn cầu.
2.2. Các nguyên lý trong thiết kế bền vững
Thiết kế bền vững trong thời trang không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là một hướng tiếp cận sáng tạo trong thời trang hiện đại. Khi ngành thời trang đang phải đối mặt với áp lực phải thay đổi để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội, các nguyên lý thiết kế bền vững đóng vai trò như kim chỉ nam giúp các nhà thiết kế tạo ra sản phẩm vừa thẩm mỹ, vừa có trách nhiệm với môi trường. Việc ứng dụng linh hoạt các nguyên lý này không chỉ góp phần xây dựng một quy trình thiết kế thân thiện với môi trường, mà còn mở ra nhiều cơ hội thử nghiệm ý tưởng mới, từ chất liệu, kiểu dáng đến cách thức tiêu dùng, qua đó định hình một nền thời trang tiến bộ và bền vững hơn.
2.2.1. Nguyên lý thu hồi và tái sử dụng (Reuse)
Thu hồi và tái sử dụng (Reuse) là việc sử dụng lại các sản phẩm, hay một phần của sản phẩm cho chính mục đích cũ, hay cho một mục đích khác, sử dụng một sản phẩm nhiều lần cho đến hết tuổi thọ sản phẩm. Thay vì loại bỏ sản phẩm cũ, chúng ta có thể làm mới, sử dụng lại hoặc cải tiến chúng cho mục đích khác.
Đối với ngành thời trang hiện nay, giới trẻ ngày càng ưa chuộng xu hướng mua sắm tại các Thrift Shop – những cửa hàng bán đồ cũ (secondhand) có nguồn gốc phổ biến từ Mỹ, nơi cung cấp nhiều loại mặt hàng đã qua sử dụng với mức giá rẻ hơn đáng kể so với hàng mới. Không chỉ dừng lại ở lĩnh vực thời trang. Một trong những lý do khiến mô hình này thu hút giới trẻ là nhờ vào sự phong phú về kiểu dáng, mẫu mã độc đáo – nhiều món đồ mang tính “vintage” hoặc hiếm có – đồng thời chất lượng vẫn đảm bảo được khả năng sử dụng tốt nếu được chọn lọc kỹ càng. Ngoài yếu tố kinh tế, xu hướng này còn phản ánh nhận thức ngày càng cao của giới trẻ về vấn đề môi trường. Việc lựa chọn mua đồ cũ góp phần kéo dài vòng đời sản phẩm, giảm thiểu rác thải, tiết kiệm tài nguyên và hạn chế lượng khí thải phát sinh từ quá trình sản xuất hàng hóa mới. Thrift Shop vì thế không chỉ là lựa chọn tiết kiệm, mà còn là một hành động mang tính bền vững và có ý nghĩa xã hội tích cực. [1]
Hình 1: Thrift shop Hà Nội - Chăn Con Công sở hữu 3 chi nhánh tại Hà Nội
Nguồn [1]
2.2.2. Nguyên lý tái chế (Recycle)
Tái chế (recycle) là quá trình thu gom và xử lý vật liệu để tạo ra sản phẩm mới. Trong tái chế, các sản phẩm thường được chia nhỏ, phân tách và xử lý thành nguyên liệu thô trước khi tái sản xuất. Mục tiêu của tái chế là giảm thiểu lượng rác thải phải chôn lấp hoặc đốt bỏ, đồng thời tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên và năng lượng tiêu hao trong việc khai thác và chế biến nguyên liệu mới. Tái chế còn giúp giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường sống.
Trong ngành công nghiệp thời trang hiện đại, việc sử dụng vật liệu tái chế đang ngày càng phổ biến nhằm giảm thiểu tác động xấu đến môi trường. Một ví dụ điển hình là sợi Recycle Staple, một loại sợi được tái chế từ nhựa (thường là nhựa PET từ chai nhựa đã qua sử dụng). Qua quá trình xử lý và tái chế công nghệ cao, nhựa được chuyển hóa thành sợi vải có thể dùng để may mặc. Sợi Recycle Staple vẫn giữ được phần lớn những đặc điểm nổi trội của sợi Spun truyền thống — chẳng hạn như độ mịn, khả năng chịu mài mòn tốt và trọng lượng nhẹ. Nhờ những tính chất này, các loại trang phục được làm từ sợi Recycle Staple thường có khả năng chống nhăn tốt, giữ phom dáng hiệu quả, độ bền cao và khó bị bám bẩn. Ngoài ra, loại sợi này còn hạn chế sự phát triển của nấm mốc và vi khuẩn, giúp bảo vệ làn da và giảm nguy cơ gây kích ứng, đặc biệt phù hợp với người có làn da nhạy cảm. Những sợi này đều có đặc điểm chung là thay vì sử dụng các nguyên liệu mới hoàn toàn, các sợi Recycle tận dụng lại chính những chai nhựa cũ, làm sạch và tái chế thông minh tạo thành dòng sợi mới. [2]
Hình 2: Sợi Recycle Staple
Nguồn [2]
2.2.3. Nguyên lý tái chế nâng cấp (upcycle)
Tái chế nâng cấp (upcycle) là quá trình sáng tạo trong đó các sản phẩm đã qua sử dụng, hư hỏng hoặc không còn giá trị sử dụng ban đầu được biến đổi thành những sản phẩm mới có giá trị sử dụng hoặc giá trị thẩm mỹ cao hơn. Khác với tái chế thông thường, vốn thường xử lý vật liệu thành dạng nguyên liệu thô để tái sử dụng, thì upcycle giữ lại phần lớn cấu trúc ban đầu của sản phẩm, và thông qua thiết kế sáng tạo, nâng cao giá trị của chúng. Mục tiêu của upcycle là đảm bảo rằng các nguồn tài nguyên ban đầu được giữ lại giá trị cao nhất có thể, trong thời gian dài nhất có thể, thông qua nhiều vòng sử dụng kế tiếp nhau. Điều này góp phần thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn, nơi mọi vật liệu đều được tận dụng tối đa, giảm thiểu nhu cầu tiêu thụ tài nguyên mới và giảm tác động tiêu cực đến môi trường.
Thời trang upcycling tập trung vào việc tái sử dụng và biến đổi các vật liệu hiện có để tạo ra sản phẩm phong cách mới. Thay vì sử dụng nguyên liệu mới, upcycling khai thác quần áo, vải và phụ kiện cũ để tạo ra các thiết kế độc đáo. Xu hướng này không chỉ thúc đẩy sự sáng tạo mà còn giảm thiểu lãng phí, góp phần bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Các nhà thiết kế thường tận dụng những đặc điểm riêng biệt của vật liệu tái sử dụng để mang lại nét cá tính cho sản phẩm. Việc tiêu thụ thời trang nhanh đã gây ra hậu quả nghiêm trọng cho môi trường với lượng quần áo bị vứt bỏ khổng lồ. Hiện nay đang có rất nhiều thương hiệu thời trang hưởng ứng xu hướng thời trang upcycle, điển hình như thương hiệu thời trang Canifa. Canifa đã cho ra mắt những sản phẩm như Cotton tái chế, Poly tái chế và Len tái chế. [3]
Hình 3: Các sản phẩm bền vững của thương hiệu thời trang Canifa
Nguồn [3]
2.2.4. Nguyên lý sửa chữa và điều chỉnh lại
Sửa chữa và điều chỉnh lại nhằm tối ưu hóa việc kéo dài vòng đời sản phẩm bằng cách sửa chữa các chi tiết hư hỏng hoặc điều chỉnh để phù hợp với mục đích sử dụng mới, từ đó giảm thiểu nhu cầu sản xuất các sản phẩm thay thế. Bằng cách này, chúng ta có thể giảm lượng chất thải và hạn chế việc tiêu thụ tài nguyên thiên nhiên, đóng góp vào bảo vệ môi trường. Phương pháp này còn giúp giảm chi phí cho người dùng, tối ưu hóa giá trị sử dụng và khuyến khích thói quen tiêu dùng bền vững.
Trong lĩnh vực thời trang, nhà mốt Maison Margiela là một ví dụ tiêu biểu cho việc ứng dụng nguyên lý "sửa chữa và điều chỉnh lại". Dưới sự dẫn dắt của nhà thiết kế John Galliano, dòng sản phẩm Artisanal Collection đã trở thành biểu tượng cho xu hướng thiết kế lại trang phục từ chất liệu cũ như váy cưới, áo sơ mi vintage, rèm cửa... Những món đồ này được tháo rời, chỉnh sửa, chắp vá, rồi tái cấu trúc lại thành các bộ quần áo cao cấp mang tính nghệ thuật cao. Điều này không chỉ làm mới sản phẩm mà còn tôn vinh giá trị của quá khứ, đồng thời thể hiện tư duy thiết kế bền vững trong thời đại hiện nay. Dòng Artisanal có những thiết kế giải cấu trúc – tái cấu trúc như biến một chiếc tạp dề da thành váy, tái sinh váy cưới thành áo khoác, đòi hỏi đội ngũ thương hiệu thường phải săn tìm những món đồ cổ, dùng phép màu thủ công của mình, thổi sức sống mới cho những vật phẩm đã sang tay. [4]
Hình 4: Thiết kế trong BST Artisanal của NTK John Galliano
Nguồn [4]
2.2.5. Nguyên lý giảm thiểu (Reduce)
Mục tiêu hướng đến thiết kế và sản xuất sử dụng tối thiểu năng lượng và vật liệu, tập trung vào việc cắt giảm tối đa các nguồn tài nguyên không cần thiết. Mục tiêu này giúp giảm lượng phát thải khí nhà kính, giảm rác thải và tối ưu hóa chuỗi cung ứng, từ đó giảm tác động tiêu cực lên môi trường. Thiết kế giảm thiểu còn thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả nguyên liệu, thiết kế dễ lắp ráp và tháo rời, giúp giảm thiểu chi phí sản xuất và tăng cường khả năng tái chế.
Trong thời trang, việc sử dụng mẫu rập tiết kiệm vải là một phương pháp quan trọng để giảm thiểu chất thải vải và tiết kiệm tài nguyên trong quá trình sản xuất thời trang. Thương hiệu Nastasia và nhiều thương hiệu bền vững khác đang tích cực áp dụng chiến lược này để không chỉ giảm chi phí mà còn nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm tác động tiêu cực đến môi trường. [11]
Hình 5: sản phẩm thời trang của thương hiệu Nastasia
Nguồn [11]
2.2.6. Nguyên lý sử dụng vật liệu sinh thái
Nguyên lý sử dụng vật liệu sinh thái trong thiết kế bền vững là sử dụng các vật liệu thân thiện với môi trường, tái tạo hoặc có khả năng phân hủy sinh học, góp phần vào việc giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ đa dạng sinh học. Các vật liệu này không chỉ giảm thiểu tác động tiêu cực lên môi trường mà còn tạo ra giá trị bền vững lâu dài, phù hợp với xu hướng tiêu dùng xanh. Ngoài ra, việc sử dụng vật liệu sinh thái còn giúp nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ môi trường và xây dựng lối sống xanh, có trách nhiệm. Những vật liệu này bao gồm sợi tự nhiên như cotton hữu cơ, tre, gai dầu, vật liệu tái chế như vải từ chai nhựa PET, hoặc các vật liệu phân hủy sinh học như nhựa PLA và da thực vật. Việc ứng dụng nguyên lý này giúp tiết kiệm tài nguyên không tái tạo, giảm khí thải carbon và hạn chế rác thải độc hại. Đây là một nguyên tắc quan trọng giúp thiết kế không chỉ đáp ứng chức năng và thẩm mỹ mà còn góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
Trong ngành Thời trang có Túi vỏ trái cây SONNET155 đại diện cho thiết kế bền vững thân thiện với môi trường. SONNET155 là một "bộ sưu tập" túi xách được làm hoàn toàn từ vỏ trái cây, do Lobke Beckfeld và Johanna Hehemeyer-Cürten (Berlin) thiết kế. Chúng có thể hòa tan trong nước và thậm chí có thể được dùng để làm phân bón sau khi sử dụng. Khi những chiếc túi SONNET155 mòn dần theo thời gian và không thể sử dụng được nữa, chúng lại tiếp tục có thể được hòa tan trong nước ấm và có thể được đúc lại để tạo ra một chiếc túi mới có chất lượng tương tự. [6]
Hình 16: Quá trình tạo ra Túi vỏ trái cây SONNET155
Nguồn [6]
2.2.7. Sử dụng vật liệu đơn nguyên
Nguyên lý sử dụng vật liệu đơn nguyên trong thiết kế bền vững nhằm tối ưu hóa khả năng tái chế và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Vật liệu đơn nguyên là sản phẩm được cấu thành từ một loại vật liệu duy nhất, thay vì sự pha trộn giữa nhiều chất liệu khác nhau. Việc thiết kế theo hướng này giúp đơn giản hóa quy trình thu hồi và tái chế sau khi sản phẩm hết vòng đời sử dụng, đồng thời giảm chi phí phân loại và xử lý chất thải. Đây là một giải pháp thiết thực trong thiết kế bền vững, góp phần thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
Trong thời trang, tiêu biểu cho việc sử dụng vật liệu đơn nguyên là thương hiệu Adidas với chiến dịch những đôi giày thể thao làm từ rác thải nhựa của adidas vẫn có thể tiếp tục tái sinh để thành một đôi giày mới. Adidas tiếp tục có một bước tiến mới trong việc sản xuất ra những đôi giày bền vững và thân thiện với môi trường hơn. Những đôi "Futurecraft Loop" sau khi hết giá trị sử dụng được nghiền và nấu chảy để lại làm thành vật liệu chế tạo ra đế và dây mới của đôi giày mang tên "Futurecraft Loop 2". Chỉ một số chi tiết bằng nhựa mới phải dùng vật liệu mới. Từ đôi Adidas Futurecraft Loop màu trắng ban đầu, sau khi tái chế, đôi Futurecraft Loop 2 với những điểm nhấn màu xanh độc đáo ra đời với chất lượng đáp ứng tốt những nhu cầu từ đi lại cho đến chơi thể thao của người dùng. [7]
Hình 7: Đôi giày Futurecraft Loop của Adidas được tái chế thành Futurecraft Loop 2
Nguồn [7]
2.2.8. Khai thác các công nghệ mới
Công nghệ xanh là chìa khóa thúc đẩy thiết kế bền vững. Công nghệ nhuộm thân thiện với môi trường là các phương pháp nhuộm được cải tiến nhằm giảm thiểu tiêu thụ năng lượng, nước và hạn chế tối đa lượng chất thải thải ra môi trường. Những công nghệ này hướng đến quy trình sản xuất sạch hơn, bền vững hơn, trong đó nổi bật là công nghệ nhuộm không dùng nước và công nghệ nhuộm không tạo ra nước thải. Công nghệ nhuộm không dùng nước là phương pháp hiện đại giúp loại bỏ hoàn toàn nhu cầu sử dụng nước trong quá trình nhuộm, đồng thời giảm tiêu hao năng lượng, hóa chất và thời gian xử lý so với các phương pháp truyền thống mà vẫn đảm bảo độ bền và độ chuẩn màu. Hiện nay, có hai công nghệ tiêu biểu trong nhóm này gồm: công nghệ nhuộm thổi khí – sử dụng luồng khí mang thuốc nhuộm đi vào sợi vải, và công nghệ nhuộm bằng dung dịch siêu tới hạn (SCF - Supercritical Fluid) – dùng khí CO₂ ở trạng thái siêu tới hạn làm môi trường truyền màu, giúp thẩm thấu thuốc nhuộm vào sợi mà không cần nước. [8]
Hình 8: Máy nhuộm thổi khí
Nguồn [8]
2.2.9. Tạo ra các sản phẩm đa chức năng
Sáng tạo đa chức năng là quá trình thiết kế và phát triển một sản phẩm, đối tượng hoặc hệ thống sao cho có thể thực hiện nhiều chức năng khác nhau trong cùng một thiết kế. Thay vì chỉ phục vụ một mục đích duy nhất, sản phẩm đa chức năng có thể linh hoạt thích ứng với nhiều nhu cầu sử dụng, tối ưu không gian, chi phí và tài nguyên. Sáng tạo đa chức năng không chỉ thể hiện tư duy thiết kế thông minh mà còn là một giải pháp hướng tới sự bền vững, giúp người dùng giảm nhu cầu mua sắm quá mức, kéo dài tuổi thọ sản phẩm và giảm thiểu lượng rác thải thời trang.
Trong lĩnh vực thiết kế thời trang, sáng tạo đa chức năng thường thể hiện qua những trang phục có thể mặc theo nhiều kiểu, chuyển đổi hình dáng, hoặc kết hợp được với các món đồ khác để phù hợp với các hoàn cảnh khác nhau như công sở, dạo phố, hay du lịch. Ví dụ như Áo khoác EMPWR của The Empowerment Plan, Chiếc áo khoác 'EMPWR' bền bỉ có thể biến thành túi ngủ vào ban đêm hoặc túi đeo vai khi không sử dụng. Kể từ năm 2012, tổ chức này đã cung cấp việc làm cho 34 cá nhân vô gia cư—tất cả những người này hiện đã đảm bảo được nhà ở cố định cho bản thân và gia đình—và phân phát hơn 15.000 chiếc áo khoác cho những người có nhu cầu trên khắp Hoa Kỳ và Canada. [9]
Hình 9: Áo khoác EMPWR của The Empowerment Plan
Nguồn [9]
Thiết kế bền vững không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ môi trường, mà còn là một bước chuyển mình mang tính cách mạng trong tư duy sáng tạo của nghệ thuật và thiết kế. Việc vận dụng chín nguyên lý thiết kế bền vững vào thực tiễn không những góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về trách nhiệm sinh thái, mà còn tạo ra những giá trị mới mang tính nhân văn, hiệu quả và thẩm mỹ cao. Trong đó việc thiết kế bền vững trong thời trang không chỉ là giải pháp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội mà còn là định hướng mang tính chiến lược trong tương lai của ngành công nghiệp thời trang. Việc ứng dụng 9 nguyên lý như tái sử dụng, tái chế, tái chế nâng cấp, giảm thiểu, sửa chữa – điều chỉnh, sử dụng vật liệu sinh thái, vật liệu đơn nguyên và khai thác công nghệ mới giúp nhà thiết kế xây dựng quy trình sáng tạo có trách nhiệm, tiết kiệm tài nguyên và kéo dài vòng đời sản phẩm. Trong đó, các tiến bộ về công nghệ như nhuộm không dùng nước hay nhuộm không tạo nước thải đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa mục tiêu sản xuất sạch và thân thiện với môi trường. Sự kết hợp giữa tư duy thiết kế đổi mới và giải pháp công nghệ tiên tiến chính là chìa khóa để phát triển một nền thời trang hiện đại, nhân văn và bền vững.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. 5S Fashion. (2024, 17 tháng 8). Top 6+ Thrift Shop Hà Nội Được Giới Trẻ Ưa Chuộng Nhất. [ https://5sfashion.vn/tin-tuc/thrift-shop-ha-noi?srsltid=AfmBOopR_YZfMqfhw5mIinCJhDv6eRdMr72ydzStUhiKxUbz2I8sEeGW ]
[2]. Greenyarn. Sợi Recycle Staple – tái chế từ chai nhựa cũ làm vải. [ https://greenyarn.vn/san-pham/soi-recycle-staple/ ]
[3]. Canifa. (n.d.). Upcycling là gì?. [ https://canifa.com/blog/upcycling-la-gi ]
[4]. Grazia. (n.d.). Galliano chez Margiela : bonne idée ? Nos spécialistes mode tranchent. [ https://www.grazia.fr/mode/galliano-chez-margiela-bonne-idee-nos-specialistes-mode-tranchent-238098.html ]
[5]. Hethorn, J., & Ulasewicz, C. (2015). Sustainable Fashion: What’s Next? A Conversation about Issues, Practices and Possibilities. Bloomsbury Academic, Anh – Mỹ.
[6]. Beckfeld, L. (n.d.). Sonnet 155. Truy cập từ [ https://www.lobkebeckfeld.com/work-2/sonnet155/ ]
[7]. Thể Thao 247. (2020, 2 tháng 3). Giày làm từ rác của Adidas có thể được tái chế lần 2. [ https://thethao247.vn/318-giay-lam-tu-rac-cua-adidas-co-the-duoc-tai-che-lan-2-d192857.html ]
[8]. TS. Phạm Thị Tốt (2024) Một số công nghệ nhuộm vải thân thiện với môi trường đăng trên trang web trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội
[ https://hict.edu.vn/cong-nghe-soi-det/mot-so-cong-nghe-nhuom-vai-than-thien-voi-moi-truong.htm ]
[9]. The EWPWR Coat - The Index Project (2023 Nominees) [https://theindexproject.org/award/nominees/1159]
[10]. Lê Thị Thanh Vân (2021) Ứng dụng nguyên lý thiết kế bền vững trong thiết kế thời trang tái chế từ vật liệu phế thải - Luận văn thạc sĩ, Đại học Mỹ thuật Công nghiệp
[11]. Nash, Anastasia Medvedeva. “Nastasia Nash.” ZeroWasteXXI. Accessed May 21, 2025. [https://zerowastexxi.wixsite.com/zerowastexxi/post/nastasia-nash.]