Ths. Phí Thị Huyền
Giảng viên - Ngành Thiết kế Thời trang - Khoa Thiết kế sáng tạo
Trường Đại Học Công Nghiệp Dệt May Hà Nội
Email:huyenpt80@hict.edu.vn
TÓM TẮT
Biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường hiện nay đang là vấn đề vô cùng nghiêm trọng, có mối liên hệ mật thiết và ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống con người cũng như hệ sinh thái toàn cầu. Một trong những ngành gây tác động lớn đến thay đổi môi trường, biến dổi khí hậu đó chính là ngành công nghiệp thời trang. Với mong muốn giảm thiểu những tác động đến ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, ngành công nghiệp thời trang đang chuyển đổi theo hướng bền vững. Thời trang tái chế, sử dụng lại các chất liệu từ các sản phẩm đã qua sử dụng nổi lên như một giải pháp thiết thực. Tuy nhiên, việc thiết kế và phát triển các sản phẩm thời trang tái chế gặp không ít khó khăn từ khâu thu gom, phân loại, thiết kế mô đun hóa,…Trong bối cảnh đó, công nghệ số đóng vai trò then chốt, hỗ trợ nâng cao hiệu quả thiết kế, tối ưu hóa sản xuất và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong thiết kế thời trang tái chế. Công nghệ số đang trở thành lực đẩy quan trọng thúc đẩy ngành thời trang tái chế, phát triển bền vững, hiệu quả và sáng tạo hơn. Từ quá trình thu gom, phân loại, thiết kế đến sản xuất và tiêu dùng, công nghệ số giúp tối ưu hóa toàn bộ chuỗi giá trị của ngành thời trang tái chế, giảm thiểu tác động môi trường và tăng tính minh bạch trong sản phẩm. Bài viết này trình bày các ứng dụng nổi bật của công nghệ số và phân tích vai trò cốt lõi của nó trong việc hình thành một hệ sinh thái thời trang bền vững.
Từ khóa: công nghệ số, thời trang tái chế, thời trang bền vững, thời trang xanh
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Cùng với sự phát triển vượt bậc của các ngành công nghệ kỹ thuật số, thương mại,… ngành thời trang cũng đã có những bước chuyển mình trong khâu sản xuất và thương mại. Tuy nhiên, sự ảnh hưởng đến môi trường vẫn rất đáng lo ngại bởi lượng rác thải của ngành công nghiệp dệt may thải ra. Hàng năm, có khoảng10% tổng lượng khí thải CO2 toàn cầu, 93 tỷ m3 nước, 92 triệu tấn chất thải là những tác động mà ngành công nghiệp thời trang tạo ra. Tuy nhiên chúng ta phải mất 12 năm để tái chế lại những gì ngành thời trang tạo ra trong 24h. Theo nghiên cứu cho thấy có tới 60% quần áo của chúng ta được làm từ polyester hoặc bằng nhựa. Các vi nhựa này sẽ xâm lấn vào nước, đất, khiến các sinh vật chết và xâm lấn cả thức ăn của con người. Theo Liên Hợp Quốc, ngành thời trang đứng thứ 2 về mức độ gây ô nhiễm môi trường, chỉ sau dầu mỏ, và lượng rác mà ngành công nghiệp này thải ra hàng năm nhiều hơn cả lượng rác thải của máy bay và tàu thủy cộng lại. Ít ai nghĩ rằng, đằng sau vẻ hào nhoáng của ngành thời trang lại là những ảnh hưởng vô cùng tiêu cực đến môi trường. Trong khi đó, công nghệ đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc định hình các xu hướng phát triển bền vững. Việc kết hợp thời trang tái chế với công nghệ số không chỉ mở rộng không gian sáng tạo cho nhà thiết kế mà còn tạo ra các giải pháp thiết thực nhằm giảm thiểu tác động tới môi trường, biến đổi khí hậu. Bài viết này nhằm làm rõ vai trò của công nghệ số đối với thời trang bền vững, đồng thời đề xuất các hướng phát triển mới trong kỷ nguyên kỹ thuật số.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Thời trang tái chế là gì?
Thời trang tái chế không chỉ đơn thuần là việc sử dụng lại vật liệu cũ, mà còn là quá trình tạo ra sản phẩm mới bằng cách tận dụng những nguyên liệu đã qua sử dụng. Từ quần áo cũ, vải vụn, giấy báo, đến nhựa… tất cả đều trở thành nguồn lực chính cho thời trang tái chế, có thể biến đổi thành các sản phẩm đa dạng như túi xách, giày dép, quần áo, mũ, thú bông… Việc tái chế những nguyên liệu đã qua sử dụng không chỉ giúp giảm lượng rác thải mà còn góp phần tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường [1]
Khác với thời trang thông thường đã tiêu tốn rất nhiều nguyên phụ liệu và tạo ra lượng rác thải lớn, thời trang tái chế lại mang theo thông điệp về sự bền vững, sáng tạo và hạn chế lượng rác thải môi trường ảnh hưởng trực tiếp đến sự biến đổi khí hậu hiện nay. Như vậy, thời trang tái chế không những là phương thức tạo ra nhiều mẫu mã đa dạng và đầy sức sáng tạo mà còn là cách kể một câu chuyện cũ dưới góc nhìn nghệ thuật một cách đầy nhân văn.
2.2. Thời trang công nghệ số là gì?
Thời trang công nghệ số (Digital fashion) là lĩnh vực thời trang ứng dụng các công nghệ kỹ thuật số tiên tiến để thiết kế, sản xuất, trình diễn và tiêu dùng trang phục theo cách hoàn toàn mới vượt ra khỏi giới hạn vật lý truyền thống.
2.3. Vai trò của công nghệ trong thời trang tái chế
2.3.1. Tối ưu hóa quá trình tái chế
- Phân loại vải thông minh
Thị giác máy tính là một công nghệ mà máy sử dụng để tự động nhận biết và mô tả hình ảnh một cách chính xác và hiệu quả. Nhờ có thị giác máy tính mà máy móc được tích hợp trí tuệ nhân tạo có khả năng nhận diện các loại vải thông qua hình ảnh và cảm biến hồng ngoại. Có thể sử dụng máy ảnh cố độ phân giải cao và công nghệ thị giác máy tính để tự động phân loại xơ, sợi bằng cách kiểm tra sự liên kết, vị trí và tính chất của vải. Điều này giúp quá trình phân loại rác thải dệt may trở nên nhanh hơn và chính xác hơn [2].
Cảm biến NIR (Near Infrared): Một thách thức liên quan đến việc tái chế vải vụn hỗn hợp là sự kết hợp những thành phần phức tạp hàng dệt may. Các loại vật liệu có tính chất khác nhau trong vòng đời tái chế đòi hỏi thiết kế khác nhau và bước đầu tiên là phân loại. Ngày nay, thay vì phân loại thủ công trong tái chế hàng dệt may không phải là phương pháp hoàn toàn đáng tin cậy để xác định các vật liệu hiện có và cuối cùng là không hiệu quả. Thay vào đó, quang phổ hồng ngoại gần có thể được thực hiện bằng thiết bị cầm tay đọc nhanh và cung cấp phương pháp phân loại vật liệu một cách nhanh chóng và mạnh mẽ, điều màu mắt thường con người khó làm được. Tóm lại, quang phổ hồng ngoại gần là giải pháp tiết kiệm chi phí và thời gian cho các quy trình phân loại tái chế, áp dụng cho mọi loại hàng dệt may với độ chính xác cao hơn hẳn so với phương pháp nhận dạng loại hàng dệt may của con người.
- Công nghệ xử lý vật liệu
Tái chế vật liệu là một việc làm biến chất thải thành vật liệu mới có giá trị> Có 2 phương pháp tái chế phổ biến đó là: Tái chế cơ học và tái chế hóa học
Tái chế cơ học: Theo cattermoleconsulting.com, tái chế cơ học là lấy chất thải để tái chế thành vật liệu thứ cấp mà không làm thay đổi cấu trúc cơ bản của nó. Một số kỹ thuật cơ học phổ biến để tái chế hàng dệt may bao gồm xé và nghiền vải, cắt nhỏ vải và làm tan chảy và đùn các sợi nhựa như polyester.
Polyester tái chế – chủ yếu từ chai nhựa
Hầu hết polyester tái chế trong quần áo và giày dép có nguồn gốc từ chai nước bằng nhựa, chứ không phải chất thải dệt polyester. Điều này có thể thực hiện được vì polyester và chai nhựa đều được làm từ một loại nhựa gọi là polyethylene terephthalate (PET).
Unifi, một nhà sản xuất polyester của Mỹ, đã rất thành công với sợi Repreve ®, một loại polyester tái chế được làm hoàn toàn từ chai nhựa.
Hình 1: Quần áo được làm từ sợi Repreve
Nguồn:[3]http://www.hiephoidetmay.org.vn/
Tái chế hóa học – khử trùng: Tái chế hóa học sử dụng một loạt các quy trình hóa học để tái chế dòng chất thải trở lại thành các hóa chất khối xây dựng, được gọi là monome. Nhiều ngành công nghiệp, bao gồm cả may mặc và giày dép, sử dụng các monome thu được để tạo ra các hóa chất và vật liệu mới. Các sản phẩm tái chế giống hệt như các sản phẩm nguyên bản, có nghĩa là hiệu suất không bị mất đi trong quá trình tái chế thậm chí có thể tạo ra sợi tái chế tốt hơn nguyên liệu ban đầu
Vải chứa nhiều hơn một sợi vốn khó tái chế bằng phương tiện cơ học vì các sợi không thể dễ dàng tách rời. Tuy nhiên, Worn Again (một dự án tái chế rác thải nhựa ở Anh) đã phát triển các công nghệ tái chế hóa học có thể tách các hỗn hợp vải để tạo ra các luồng chất thải dệt may có thể được xử lý thêm thành các sản phẩm tái chế, bao gồm cả sợi tái chế [1]
Tái chế hóa học bằng công nghệ solvolysis hoặc enzymatic hydrolysis giúp phân hủy sợi vải hữu cơ (như cotton) thành glucose, từ đó sản xuất sợi cellulose mới.
Hình 2: Tái chế rác thải dệt may
Nguồn: vtv.vn
2.3.2. Thiết kế thời trang tái chế thông minh
- Thiết kế ảo với phần mềm 3D: Các phần mềm như CLO3D, Vsticher, TUKA3D,…cho phép các nhà thiết kế mô phỏng mẫu quần áo trên mô hình 3D mà không cần cắt may thủ công. Những phần mềm này giúp cho NTK tiết kiệm nguyên liệu và chi phí sản xuất mẫu thử, dễ dàng chỉnh sửa thiết kế, giảm giác thải trong quá trình phát triển sản phẩm và tối ưu phom dáng phù hợp với vật liệu tái chế.
Hình 3: Mô phỏng mẫu sáng tác trên CLO3D
- Tận dụng dữ liệu lớn (Big data) và AI trong thiết kế:
Dữ liệu về nguyên liệu tái chế có sẵn được tích hợp để nhà thiết kế lựa chọn chất liệu phù hợp, tăng khả năng sản xuất thực tế
AI phân tích xu hướng tiêu dùng: xu hướng về màu sắc, phom dáng, chất liệu, thị hiếu người tiêu dung… được AI phân tích và gợi ý giúp nhà thiết kế có hướng đi phù hợp.
- Thiết kế mô đun: Quần áo có thể thay đổi từng thành phần của trang phục; thân áo, tay áo, cổ áo, v.v., thông qua việc tháo rời và sau đó lắp ráp lại các mảnh. Điều này có nghĩa là trang phục cần được thiết kế theo dạng mô-đun ngay từ đầu. Thiết kế mô-đun tốt có nghĩa là tham gia vào việc chuẩn hóa các thành phần - chúng phải tương thích và vừa vặn với nhau một cách chính xác. Chúng cũng đòi hỏi sự đa dạng trong chức năng của chúng, để có thể tạo ra các kiểu trang phục khác nhau. Điều này đặt ra những thách thức cho các nhà thiết kế, với nhiều hiểu biết hơn về cách cắt mẫu và vị trí của các đường may. Phần đính kèm sẽ hoạt động như thế nào? Các mảnh sẽ được khâu, kéo khóa hay buộc lại với nhau? Để giữ cho vòng tròn khép kín nhất có thể - cũng như giữ cho vòng đời trang phục được lâu hơn - chúng được thiết kế để hạn chế tiêu tốn vật liệu và thay đổi mẫu mã một cách nhanh chóng.
Hình 4: Thiết kế trang phục mô đun
Nguồn: Allenomis.co.uk
- Thiết kế theo vòng đời sản phẩm (Design for Lifecycle): Nhà thiết kế có thể sử dụng công nghệ cũng như trải nghiệm để tính toán chu kỳ của một sản phẩm dưới sự tác động của môi trường đồng thời tối ưu quá trình thiết kế sao cho sản phẩm dễ tháo gỡ, dễ tái chế về sau.
- In ấn và sản xuất kỹ thuật số : In 3D từ vật liệu tái chế đang được ứng dụng trong sản xuất giày dép, phụ kiện hoặc các chi tiết may mặc, nó cho phép sản xuất theo thiết kế cá nhân hóa mà không gây lãng phí nguyên liệu như phương pháp truyền thống.
Hình 5: Giày in 3D của Adidas
Nguồn: vtv.vn
2.3.3. Sản xuất chính xác và bền vững
- In 3D và cắt laser: Giúp tạo ra sản phẩm từ vật liệu tái chế với độ chính xác cao và giảm lãng phí.
- Sản xuất theo yêu cầu: Nhờ vào các nền tảng công nghệ, các thương hiệu có thể chỉ sản xuất khi có đơn đặt hang, tránh tồn kho vvà giảm thiểu rác thải. Phương thức này giúp cho các nhãn hang giảm chi phí lưu kho, giảm rủi ro tồn kho, giảm lượng sản phẩm dư thừa cần xử lý hoặc tiêu hủy.
2.3.4. Truy xuất nguồn gốc và minh bạch thông tin
- Truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ Blockchain: Blockchain là một hệ thống cơ sở dữ liệu phân tán, nới mọi thông tin về nguyên liệu, quy trình sản xuất và hành trình sản phẩm đều được ghi lại bất biến và minh bạch. Công nghệ này giúp ghi lại chi tiết nguồn gốc vải tái chế, ví dụ: từ vải cotton cũ hay chai nhựa PET,...; xác minh giai đoạn trung gian như xử lý sợi, nhuộm sinh học,…; tạo ra hồ sơ sản phẩm không thể chính sửa để chống gian lận.
- Mã QR- cầu nối với người tiêu dung: các công nghệ như QR code, NFC được tích hợp vào nhãn sản phẩm cho phép người tiêu dung quét mã để truy cập thông tin toàn bộ sản phẩm.
- Minh bạch trong chuỗi cung ứng: Công nghệ số cho phép các doanh nghiệp quản lý chuỗi cung ứng từ kho nguyên liệu tái chế đến sản xuất và phân phối; chia sẽ dữ liệu mở với đối tác và người tiêu dùng.
Như vậy, công nghệ đóng vai trò không nhỏ và là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp và người tiêu dùng có thể truy xuất nguồn gốc hàng hóa.
2.3.5. Giáo dục kết nối cộng đồng
Công nghệ số không chỉ giúp tối ưu hóa quy trình tái chế hay nâng cao hiệu quả sản xuất, mà còn đóng vai trò quan trọng trong giáo dục cộng đồng và thúc đẩy hành vi tiêu dùng bền vững.
Trong lĩnh vực thời trang tái chế, công nghệ đang làm cầu nối giữa nhà thiết kế, doanh nghiệp và người tiêu dùng – biến họ thành những người tham gia tích cực vào hành trình thay đổi thời trang.
- Nâng cao nhận thức qua nền tảng số: Các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram, TikTok, YouTube… là công cụ phổ biến để chia sẻ kiến thức về thời trang bền vững và tái chế sáng tạo. Trên các nên tảng này, các chiến dịch truyền thông số giúp lan tỏa thông điệp mạnh mẽ: chống lãng phí, sống xanh, chọn thời trang có trách nhiệm.
- Hướng dẫn tái chế và DIY (Do It Yourself): Các video hướng dẫn, khóa học online, blog và diễn đàn đang giúp người dùng học cách tái chế quần áo cũ, biến áo cũ thành túi xách, chăn, đồ trang trí, Kết hợp kỹ thuật may vá truyền thống với ứng dụng kỹ thuật số (thiết kế mẫu, in rập…).
- Tạo dựng cộng đồng số về thời trang tái chế: Các nhóm trực tuyến và diễn đàn đang hình thành những cộng đồng yêu thích thời trang bền vững, cùng nhau trao đổi, chia sẻ, tặng lại hoặc tái sử dụng quần áo, tạo điều kiện để nhà thiết kế và người tiêu dùng tương tác trực tiếp.
- Gắn kết giữa thương hiệu và người tiêu dùng: Công nghệ giúp thương hiệu tạo ra câu chuyện bền vững hấp dẫn để gắn kết khách hang, chia sẻ hành trình tái chế: từ phế liệu thành sản phẩm thời trang mới; Kêu gọi khách hàng gửi lại quần áo cũ, đổi lấy ưu đãi, tạo chuỗi tái chế khép kín có sự tham gia của cộng đồng.
- Đưa giáo dục thời trang bền vững vào trường học: Một số tổ chức đang phát triển nền tảng giáo dục số về thời trang tái chế, dành cho học sinh, sinh viên và giáo viên, tích hợp nội dung về môi trường, tái chế và thiết kế bền vững vào các môn học; kết nối sinh viên với các nhà thiết kế trẻ và doanh nghiệp xã hội thông qua hackathon, workshop online…
Hình 6: Thời trang tái chế từ vỏ lon nước ngọt, lon bia của sinh viên Bùi Thị Thùy trong Học phần: Tạo hình trên vải – Khoa Thiết kế Sáng tạo – Trường Đại học công nghiệp Dệt May Hà Nội.
3. KẾT LUẬN
Thời trang tái chế trong kỷ nguyên công nghệ số là sự kết hợp giữa trách nhiệm môi trường và đổi mới sáng tạo. Khi công nghệ ngày càng trở nên dễ tiếp cận và mạnh mẽ hơn, cơ hội để phát triển những sản phẩm thời trang tái chế sáng tạo, bền vững và mang tính cá nhân hóa ngày càng lớn. Công nghệ số không chỉ hỗ trợ mà còn định hình tương lai của ngành thời trang tái chế. Việc tích hợp công nghệ số không chỉ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực lên môi trường mà còn mở ra một chương mới cho ngành công nghiệp thời trang toàn cầu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO