ThS. Nguyễn Thị Thu Hà
Trung tâm Thực hành may
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tính chất sản phẩm may mặc phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nguyên liệu, phụ liệu may, thiết bị và công nghệ sản xuất. Mex là một trong những phụ liệu quan trọng có trong cấu trúc của nhiều loại quần áo, nó giúp tạo nên sự khác biệt về chất lượng và thẩm mỹ giữa trang phục cao cấp và bình dân. Lựa chọn mex phù hợp với nguyên liệu và tính chất của các chi tiết trong sản phẩm may mặc đem lại chất lượng sản phẩm cao hơn, chi phí sản xuất hợp lý hơn. Việc lựa chọn mex cho may mặc thường dựa trên chỉ dẫn của các nhà sản xuất mex. Đã có nhiều nghiên cứu về đặc tính của mex cũng như ảnh hưởng của công nghệ cán ép mex đến tính chất của sản phẩm may mặc như: Nghiên cứu ảnh hưởng của một số thông số công nghệ cán ép mex đến độ co của áo Veston nam [1].
Mục đích của việc cán ép mex làm tăng giá trị thẩm mỹ cũng như giá trị sử dụng của sản phẩm. Mỗi loại mex đều có đặc thù riêng, nhưng nhìn chung khi gia công sản phẩm có một vấn đề nảy sinh đó là mex không bám đều trên bề mặt chi tiết gia công, độ bám dính thấp không chịu được các tác dụng khi giặt, dễ để lại vết bóng trên bề mặt vải, … Những hiện tượng như trên có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm.
Trong quá trình học tập nhận thấy sinh viên thực hiện việc cán ép mex còn chưa đạt yêu cầu, đặc biệt lỗi cán ép mex bong, rộp hay vàng, cháy, … còn xảy ra. Do vậy để phòng tránh không xảy ra các lỗi trong quá trình cán ép mex trước khi thực hiện các bước may cần phải thực hiện cán ép mex đảm bảo đúng yêu cầu, có sự kiểm tra tránh các lỗi. Nhận thấy tầm quan trọng của mex đối với chất lượng sản phẩm may mặc hiện nay, bài viết dưới đây đề cập đến một số yếu tố ảnh hưởng đến quá trình cán mex, bài viết có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành công nghệ may trong quá trình học tập.
2. Nội dung
2.1. Khái quát về mex, cán ép mex
Mex là loại vải có keo dùng để tạo độ cứng, tạo form dáng cho các chi tiết trên sản phẩm may mặc.
Mex được chia làm 2 loại chính
– Mex giấy: là loại mex thường được sử dụng làm tăng thêm độ cứng, độ phẳng cho những chi tiết có độ cứng vừa phải, các chi tiết cần được ép mex như nắp túi, nẹp áo, thép tay, … Lớp vải nền là vải không dệt, mex giấy có thể được cắt theo các chiều mà cũng không bị tua mép.
– Mex vải: Là loại mex có lớp vải nền là vải dệt thoi hoặc vải dệt kim. Chất lượng của mex phụ thuộc vào phương pháp cán nhựa trên bề mặt của lớp vải nền và nguyên liệu keo. Nhựa keo có thể là polyester, poly vinylchlorure (PVC), … Nhựa keo dùng làm mex phải đáp ứng yêu cầu về công dụng và điều kiện sử dụng của sản phẩm may. Ví dụ lớp keo đủ bền và dẻo, thành phần của keo không có chất tác hại đối với cơ thể người, chịu được tác động cơ học của quá trình giặt, tác động của hóa chất tẩy rửa và tác động khác khi sử dụng.
Hình 2.1. Một số loại mex
Tùy từng chất liệu sản phẩm, sử dụng các loại mex khác nhau, cần chọn mex phù hợp với vải, khối lượng m2 và độ dày của mex nên xấp xỉ bằng khối lượng m2 và độ dày của vải. Độ chứa đầy của vải nền trong mex nên nhỏ hơn của vải khoảng 10 – 20%; Tỷ lệ diện tích phủ keo trên mex trong khoảng 45-50%. Khi chọn một thông số kỹ thuật xác định cho mex trong phạm vi này cần đến tính đặc thù của nguyên liệu, sản phẩm, thời trang và yêu cầu của khách hàng [2].
– Cán ép mex là dùng nhiệt độ và áp suất tác dụng lên mex và vải trong một khoảng thời gian nhất định. Các thông số của quá trình cán ép là lực ép (P), nhiệt độ (t), và thời gian (T). Tùy thuộc loại mex và vải mà điều chỉnh thông số là ép mex cho thích hợp. Thường đối với mỗi loại mex, nhà sản xuất thường cung cấp các thông số cán ép kèm theo.
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cán ép mex
Mối liên kết giữa mex với vải đạt chất lượng phụ thuộc rất nhiều yếu tố, trong đó hai yếu tố quan trọng nhất là thành phần vải và mex.
Quá trình công nghệ là cán ép mex diễn ra tác động qua lại giữa các yếu tố đầu vào như nguyên liệu, áp lực, nhiệt độ, thời gian tác dụng, hơi nước và cho kết quả đầu ra là năng suất thiết bị, chất lượng vải. Mỗi yếu tố đều có ảnh hưởng nhất định đến kết quả cuối cùng của sản phẩm [3].
Độ bền của chất liên kết ảnh hưởng đến độ bền của sản phẩm. Chất liên kết bền cho sản phẩm bền. Tuy nhiên, keo có độ bền cao thường lại có độ cứng cao. Do đó làm cho sản phẩm cũng giảm mềm mại.
Độ bền và độ cứng của mối liên kết keo được xác định bởi lực kết dính. Lực kết dính này phụ thuộc vào tính chất keo, lực ma sát trong và được xác định bởi lực kết dính giữa bề mặt lớp vải nền và bề mặt lớp vải chính của sản phẩm. Các tinh thể trên bề mặt vật liệu dưới tác dụng của nhiệt độ và áp suất, sẽ nóng chảy ngấm sâu vào sợi vải. Khi tác dụng nhiệt kết thúc các tinh thể keo cứng lại tạo nên sự kết dính giữa các bề mặt liên kết [3].
Đồng thời trong quá trình cán ép mex sẽ xảy ra hiện tượng co của vải và mex. Nếu độ co đồng đều, ngoại quan sản phẩm sẽ đẹp, không nhăn dúm, không bong rộp.
Trong quá trình cán ép mex các thông số gia công như: nhiệt độ, thời gian, lực ép có ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng dán mex.
Cùng một thời gian, lực ép giống nhau nhưng nhiệt độ khác nhau sẽ dẫn đến các chất lượng ép dán khác nhau.
Cùng một nhiệt độ, thời gian ép nhưng lực ép khác nhau sẽ dẫn đến các chất lượng ép dán khác nhau.
Cùng một lực ép, nhiệt độ nhưng thời gian ép khác nhau sẽ dẫn đến các chất lượng ép dán khác nhau.
Lực ép quá nhỏ sẽ làm cho độ bám dính của mex với vải yếu, làm cho mex dễ bị bóc tách ra khỏi vải. Ngược lại, lực ép quá lớn làm cho khoảng cách giữa vải liên kết với vải nền của mex càng nhỏ (ép vải quá chặt vào mex) nên dễ xảy ra hiện tượng lớp tráng phủ thấm qua bề mặt của lớp vải nền.
Thời gian ép quá ngắn làm cho lớp nhựa tráng phủ chưa kịp nóng chảy dẫn đến độ bám dính của mex lên vải yếu, thời gian ép quá dài làm cho lớp nhựa tráng phủ chảy lỏng nên dễ xảy ra hiện tượng lớp tráng phủ thấm qua bề mặt của lớp vải liên kết.
Sự tiếp xúc giữa keo và nguyên liệu trong quá trình cán ép đảm bảo độ kết dính. Đối với các loại keo khác nhau có lực ép khác nhau. Nếu lực ép không đủ thì làm giảm độ bền mối liên kết, nếu lực ép quá lớn sẽ tạo thành vết bóng trên vải.
Lực ép phụ thuộc vào thành phần keo, cấu tạo keo và đặc điểm, tính chất của vải, thời gian gia nhiệt, nhiệt độ ép.
Tùy thuộc loại mex và vải mà điều chỉnh thông số cán ép mex cho thích hợp. Thường đối với mỗi loại mex, nhà sản xuất thường cung cấp các thông số cán ép kèm theo. Đối với máy không tự động phải điều chỉnh máy theo các thông số đo. Đối với máy tự động, chỉ việc điều chỉnh các nút bấm về các thông số cần thiết [4].
2.3. Thông số công nghệ cán ép mex
Khi cán ép mex tức là dùng nhiệt độ và áp suất tác dụng lên mex đã được đính điểm (làm mồi) lên vải chính trong một khoảng thời gian nhất định, như vậy các thông số của quá trình cán ép mex là: áp lực ép (P), nhiệt độ ép (T) và thời gian ép (t).
Tuỳ theo loại mex và nguyên liệu chính mà điều chỉnh thông số cho thích hợp. Cần phải điều chỉnh máy theo các thông số đó (đối với máy không tự động). Đối với máy tự động chỉ việc điều chỉnh các nút bấm về các thông số cần thiết.
Áp lực cán ép (P): Có tác dụng làm tăng sự tiếp xúc giữa keo và vật liệu. Đối với các loại keo khác nhau sẽ có áp lực cán ép khác nhau. Nếu áp lực cán ép không đủ, sẽ làm giảm độ bền mối liên kết, nếu áp lực cán ép quá lớn sẽ tạo thành vết bóng trên vải. Áp lực cán ép phụ thuộc vào thành phần keo, đặc điểm, tính chất vải, thời gian cán ép và nhiệt độ cán ép [2].
Nhiệt độ cán ép (T): Mỗi loại keo khác nhau có một nhiệt độ nóng chảy khác nhau. Nhiệt độ quá thấp thì độ nóng chảy của keo để bám dính lên vải chưa đủ, sản phẩm cán ép bị bong rộp trong quá trình sử dụng. Nếu nhiệt độ quá cao, dễ làm thay đổi màu sắc của vải hoặc keo dính sẽ thấm lên bề mặt phải của vải. Ngoài ra, nhiệt độ cán ép còn phụ thuộc vào vật liệu được gia công như: phụ thuộc vào độ dày mỏng của vật liệu, phụ thuộc vào tính chất vật lý của vật liệu [2].
Polyvinylclorid (PVC): PVC tan chảy ở nhiệt độ 125-130°C. Nhiệt độ ép dán 150°C. Đối với vật liệu này không được dán với áp suất cao, vì có thể làm hỏng chi tiết hoặc làm lớp keo chảy sang mặt phải của sản phẩm. Sau khi được hấp tẩy bằng chất hóa học sản phẩm may có xử lý PVC sẽ thấy khô cứng. PVC không bền dưới tác dụng của dung môi và quá trình giặt, do đó nó được dùng cho sản phẩm không giặt thường xuyên.
Polyamid (PA): Nhiệt độ nóng chảy 130-140°C, độ bám dính tốt, không tan trong xăng và nước nhưng dưới tác dụng của nước nóng bị trương nở làm vật liệu tách ra từng lớp. Keo sử dụng tốt trong việc tẩy hấp bằng chất hóa học nhưng lại dễ biến dạng khi giặt và ngả vàng khi phơi trực tiếp ngoài nắng.
Polyetylen (POE): Có nhiệt độ nóng chảy thấp nên có thể dùng bàn là nhiệt để ép dán. Loại vật liệu này kém chất lượng hơn so với 2 loại keo trên, không bền trong môi trường hóa học nhưng chịu đựng tốt trong nước.
Thời gian ép (t): thời gian ép phụ thuộc vào từng loại vải, từng loại keo. Nếu thời gian cán ép quá thấp, keo chưa chuyển sang trạng thái chảy dẻo hoàn toàn nên chưa kịp bám dính vào vật liệu làm cho mối liên kết kém bền. Thời giap cán ép quá lâu sẽ làm cho vật liệu vải bị bóng và làm giảm độ bền của mối liên kết. Ngoài ra, thời gian cán ép còn phụ thuộc vào loại keo, áp lực cán ép và nhiệt độ cán ép.
Một số ví dụ:
Mex dùng cho áo sơ mi thường là các loại mex có bề mặt vải dày và thô hơn, thường có thành phần 80% polyester + 20% cotton hoặc 100% cotton. Có thể giữ form và có độ bong tốt, giúp cho chi tiết áo không bị nhăn nên thường dùng cho cổ áo, nẹp áo, bác tay áo sơ mi. Mex thường được phủ bằng loại hạt HDPE (High density polyethylene) nên yêu cầu phải ép dưới nhiệt độ cao.
Mex dùng cho áo veston nam bao gồm 2 loại: mex thân và mex cổ áo.
Mex thân YS-039. Màu Black. Các chi tiết cần ép trên sản phẩm gồm: Thân trước, ve, cửa tay, xẻ sau,nắp túi, cơi túi, viền túi.
Mex IS-56. Màu Black. Các chi tiết cần ép bản cổ chính lót, chân cổ chính lót.
2.4. Yêu cầu đối với chất lượng cán ép mex
Mối liên kết là, ép hình thành trong quá trình cán ép dán vật liệu vải và mex. Các tinh thể trên bề mặt vật liệu, dưới tác dụng của nhiệt độ và áp suất, sẽ nóng chảy ngấm vào cấu trúc phân tử của vải. Khi tác dụng nhiệt kết thúc, các tinh thể keo cứng lại, tạo nên sự kết dính giữa các bề mặt liên kết. Độ bền và độ cứng của mối liên kết keo được xác định bởi lực kết dính giữa bề mặt lớp vải nền và bề mặt lớp vải chính của sản phẩm. Các chi tiết của sản phẩm sau khi cán ép với vật liệu keo được xem là đạt chất lượng [2], [3]:
- Keo dính giữ chặt các bề mặt liên kết.
- Tạo lớp bám dính đủ bền và dẻo.
- Keo không thấm lên bề mặt chi tiết.
- Bề mặt của chi tiết phải đồng nhất, không bị lồi lõm.
- Chi tiết không bị bạc màu, bị ố vàng hay bị bóng láng.
- Đảm bảo sự đàn hồi tối thiểu của vật liệu.
- Sản phẩm phải bền chắc trong quá trình mặc, chịu được những tác động của môi trường bên ngoài [5].
Các chỉ tiêu quan trọng phải đạt được khi xử lý vải:
- Độ co vải (co dọc, co ngang).
- Độ co vải sau cán ép mex (co dọc, co ngang).
- Độ bền bám dính giữa mex và vải.
2.5. Thiết bị dùng cán ép mex
*Chuẩn bị trước khi cán ép mex
Để chất lượng đảm bảo và năng suất được đúng kế hoạch cần thực hiện:
- Kiểm tra tên mã hàng chuẩn bị ép BTP, các chi tiết cần ép, mặt vải, cỡ, màu vải.
- Phân loại mex. Xác định mex nào được ép vào chi tiết nào trên sản phẩm của mã hàng. Cỡ, mầu mex theo quy định vải.
*Thiết bị cán ép mex
- Máy cán ép HASHIMA: Ký hiệu HP-1200LS, áp lực 0,5 – 3,0 (kg/cm), thời gian 5 (s) – 20 (s), nhiệt độ 0 (0C) - 230 (0C)
- Kiểm tra nhiệt độ máy, điều chỉnh nhiệt độ, áp lực, độ nén, thời gian phù hợp chất liệu vải, mex đảm bảo độ bám dính và chất lượng sau khi cán ép.
Ví dụ:
+ Đối với mex YS-039 ta chỉnh nhiệt độ ở 1150C, áp lực 2,5, tốc độ cán 17,8s.
+ Đối với mex IS- 56 ta chỉnh nhiệt độ 1300C, áp lực 3,0, tốc độ cán 20s.
Hình 2.2. Điều chỉnh nhiệt độ, áp lực, tốc độ cán ép
Nếu nhiệt độ, áp lực, tốc độ cán không đủ sẽ làm cho mex và vải không đảm bảo độ bám dính sau khi cán.
Hình 2.3. Bán thành phẩm sau khi cán không đảm bảo độ bám dính
*Lưu ý khi cán ép mex
Vệ sinh máy và bàn trước khi cán
Để đảm bảo vệ sinh công nghiệp cho sản phẩm phải vệ sinh sạch sẽ từ khâu trải vải, cán ép mex. Trong quá trình cán sẽ có rất nhiều hạt dính trên mex rơi ra chạy vào máy cán làm chảy nhựa nếu không vệ sinh sẽ không đảm bảo chất lượng nguyên liệu cán ép.
Hình 2.4. Vệ sinh máy cán ép và bàn cán
3. Kết luận
Qua quá tình thực tế và thu thập kết quả, tham khảo các tài liệu tác giả đưa ra một số yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cán ép mex: Áp lực, nhiệt độ, thời gian cán ép mex. Ba yếu tố áp lực, nhiệt độ, thời gian cán ép mex giàng buộc lẫn nhau, các yếu tố có mối liên quan chặt chẽ, vì vậy tăng yếu tố này phải giảm yếu tố kia. Ngoài ra còn đưa ra các yêu cầu về chất lượng cán ép, các lưu ý trong quá trình sử dụng thiết bị để đảm bảo cán ép mex đạt yêu cầu. Bài viết có thể làm tài liệu cho sinh viên ngành công nghệ may tìm hiểu, nghiên cứu và áp dụng trong quá trình học tập, cán ép mex trước khi vào may sản phẩm.
Tài liệu tham khảo
1. Nguyễn Thị Ánh (2015), Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ, chuyên ngành Công nghệ vật liệu Dệt May, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.
2. Kiều Thị Lan Anh (2015), Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ, chuyên ngành Công nghệ vật liệu Dệt May, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.
3. Chu Bính (2010), Giáo trình Vật Liệu May, NXB Lao Động.
4. Nguyễn Văn Dũng, luận văn tốt nghiệp thạc sĩ, chuyên ngành Công nghệ vật liệu Dệt May, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.
5. Nguyễn Thị Thu Hà (2017), Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ, chuyên ngành Công nghệ vật liệu Dệt May, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.