Phạm Thị Thu Hà
Khoa: Tin học – Ngoại ngữ
Văn hóa đọc có vai trò quan trọng trong xã hội, giúp sinh viên lĩnh hội tri thức, phát triển kỹ năng, phẩm chất nhân cách nghề nghiệp tương lai; hỗ trợ cho việc nâng cao trình độ học tập và nghiên cứu khoa học. Văn hóa đọc còn nâng cao khả năng tư duy độc lập, tự chủ và sáng tạo của sinh viên. Do đó, sinh viên các trường đại học nói chung và sinh viên trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội nói riêng, cần phải trang bị cho mình kiến thức về văn hóa đọc. [1]
Để phát huy vai trò của văn hóa đọc trong quá trình học tập, sinh viên cần có nhận thức đầy đủ, từ đó vận dụng nó một cách triệt để hỗ trợ cho việc học tập của mình. Tính đến năm 2024 trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội đã đào tạo được hàng ngàn cử nhân tốt nghiệp đại học với 8 chuyên ngành và hiện nay là 11 chuyên ngành. Trường đang thực hiện nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện, triển khai các loại hình đào tạo mới, triển khai sâu rộng hoạt động nghiên cứu khoa học, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động giảng dạy và học tập, rèn luyện tư duy sáng tạo và tạo lập phong cách tự học, tự nghiên cứu.
Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó, phát triển văn hóa đọc là một nhiệm vụ quan trọng. Bên cạnh đó, nhu cầu đọc của sinh viên cũng rất phong phú và đa dạng, từ sách, giáo trình, tài liệu học tập đến báo, tạp chí… Tuy nhiên, liệu sinh viên đã có văn hóa đọc chưa và kết quả của nó như thế nào là vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu. Trong bài viết này, tác giả tập trung phân tích thực trạng văn hóa đọc của sinh viên trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội và tìm ra giải pháp phát triển văn hóa đọc cho sinh viên.
I. Thực trạng văn hóa đọc tại trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội
1. Hạ tầng thư viện và tài nguyên thông tin
Thư viện trường được trang bị với tổng diện tích 775m2, bao gồm các phòng chức năng như phòng đọc mở, thư viện điện tử, kho sách đóng, kho sách mở. Thư viện cung cấp hơn 30.000 tài liệu giấy và 28.000 đầu tài liệu số, đáp ứng nhu cầu học tập và nghiên cứu của sinh viên và giảng viên. Tuy nhiên, một số hạn chế vẫn tồn tại như:
- Phần mềm thư viện số không phải mã nguồn mở, gây khó khăn trong việc kết nối và chia sẻ tài nguyên thông tin với các thư viện khác.
- Dịch vụ hỗ trợ nghiên cứu và tìm kiếm thông tin theo yêu cầu chưa được triển khai đầy đủ.
- Kho sách truyền thống vẫn còn khá nhiều sách, tài liệu chưa được số hóa để thuận tiện cho người dùng tin truy cập được nhanh chóng mọi lúc, mọi nơi, trên nhiều thiết bị.
- Phần lớn sách trong kho sách truyền thống đều là sách dùng cho chuyên ngành, chưa đa dạng về các thể loại dẫn đến ít có sách cho bạn đọc tham khảo, giải trí khi cần.
- Khó khăn trong việc bổ sung mua sắm, bảo quản các tài liệu dạng in, các tài liệu nội sinh như khóa luận tốt nghiệp ngày càng nhiều.
- Thư viện chưa tận dụng được tính năng ChatGPT vào hệ thống thư viện nhằm hỗ trợ cán bộ thư viện trả lời các câu hỏi của bạn đọc.
2. Thói quen và nhu cầu đọc của sinh viên
Kết quả khảo sát qua 285 phiếu bạn đọc trả lời cho thấy:
- Tỷ lệ sinh viên đọc sách hàng ngày chiếm 40%; đọc hai ba ngày một lần là 30,5%; một tuần một lần là 10%; một tháng một lần là 5%; và vài tháng một lần là 3,5%.
- Nguồn tài liệu sinh viên thường sử dụng: 65% từ Internet; 7% mượn từ bạn bè; 26% mượn từ thư viện trường, 2% tự mua sách.
- Sinh viên nhóm ngành dệt may chủ yếu đọc tài liệu về ngành dệt may (38,5%), trong khi sinh viên nhóm ngành nghệ thuật đọc tin tức thời sự nhiều nhất và các tin liên quan đến ngành học (43,3%), nhóm ngành kỹ thuật chủ yếu đọc tài liệu về ngành kỹ thuật (40%), nhóm ngành kinh tế, kinh doanh đọc tin tức thời sự và các tin liên quan đến ngành học (45%).
Như vậy, số sinh viên thường xuyên chủ động đọc để tìm kiếm thông tin là tương đối cao. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy, số sinh viên đọc thụ động nhằm mục đích trả bài khi có bài tập và chuẩn bị thảo luận chiếm tỷ lệ không nhỏ (20%). Đặc biệt là nhóm bạn đọc chuẩn bị làm khóa luận chiếm tỷ lệ khá cao 60%.
Mặc dù trong môi trường học tập nhưng số lượng bạn đọc, ít đọc sách cũng vẫn còn khá nhiều chiếm tỷ lệ khoảng 3,5%. Phần lớn bạn đọc vẫn thường có thói quen đọc các sách thuộc lĩnh vực mình học tập, chưa có thói quen nghiên cứu sang lĩnh vực khác, đây cũng là một hạn chế lớn đối với sinh viên trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội.
3. Kỹ năng và phương pháp đọc
- Kết quả khảo sát cho thấy: 60% sinh viên chỉ đọc tài liệu phần mình quan tâm nhất; 30,5% đọc từ đầu đến cuối; 7% đọc lời giới thiệu; và 1,5% đọc phần kết. Đọc lời giới thiệu cuốn sách giúp cho người đọc xác định được mục đích mà nội dung tài liệu đề cập đến. Đọc phần kết của cuốn sách giúp người đọc biết được chủ đề của tài liệu. Vì vậy, người đọc cần phải đọc qua lời giới thiệu và phần cuối cuốn sách.
- Chỉ 10% sinh viên ghi lại cảm nghĩ sau khi đọc; 17% ghi lại nội dung tâm đắc; 35% ghi lại thông tin phục vụ học tập; và 34% không ghi lại gì sau khi đọc.
Như vậy kết quả khảo sát trên cho thấy sinh viên vẫn còn thiếu các kỹ năng đọc hiểu, đọc nhanh, đọc chọn lọc và chưa biết áp dụng kiến thức từ sách vào thực tế, sinh viên cũng thiếu hứng thú với việc đọc, không có mục tiêu đọc rõ ràng, không biết cách chọn sách phù hợp với nhu cầu đọc của mình, chưa có phương pháp, kỹ năng đọc khoa học và hiệu quả.
II. Giải pháp phát triển văn hóa đọc
1. Nâng cao chất lượng hạ tầng cơ sở và đa dạng hóa tài nguyên thông tin thư viện
- Cần có phần mềm kết nối, giải pháp thích hợp để kết nối với các nguồn tài liệu dùng chung và các thư viện khác. Hoặc phát triển phần mềm thư viện mã nguồn mở để kết nối với các thư viện dùng chung khác.
- Triển khai đầy đủ, tiện ích dịch vụ hỗ trợ nghiên cứu và tìm kiếm thông tin theo yêu cầu để đáp ứng được chu đáo, đầy đủ tới bạn đọc khi bạn đọc yêu cầu.
- Cần số hóa toàn bộ sách trong kho sách truyền thống để theo kịp xu hướng chuyển đổi số và tạo thuận tiện cho người đọc.
- Tích hợp ChatGPT vào hệ thống thư viện nhằm hỗ trợ cán bộ thư viện trả lời các câu hỏi cơ bản, tìm kiếm thông tin, và cung cấp dịch vụ hỗ trợ cho bạn đọc. Đồng thời tăng khả năng tương tác và cá nhân hóa trải nghiệm người dùng.
- Nâng cao chất lượng thư viện bằng việc đầu tư kinh phí hoạt động vì thư viện là yếu tố quan trọng nhất trong việc phát triển văn hóa đọc. Sau đó tiến hành điều tra nhu cầu đọc của sinh viên theo định kỳ, từ đó có những kế hoạch đầu tư hợp lý cho việc phát triển văn hóa đọc trong nhà trường.
- Khảo sát đối tượng, nhu cầu của sinh viên và giảng viên làm căn cứ để lựa chọn, bổ sung tài liệu phù hợp.
- Trang bị nhiều sách có giá trị ở nhiều thể loại, đặc biệt các sách về kỹ năng, âm nhạc, hội họa, văn học, nghệ thuật,… để giúp sinh viên có góc nhìn sâu hơn về văn hóa, xã hội; cần tạo ra không gian đẹp về kiến trúc, cảnh quan hấp dẫn để tạo cảm hứng cho bạn đọc [2]
- Đầu tư vào tài liệu nội sinh như luận văn, giáo trình, tài liệu nghiên cứu của giảng viên và sinh viên. Đẩy mạnh liên kết với các thư viện các trường cùng chuyên ngành; thu thập các tài liệu mở được chia sẻ trên Interenet; số hóa các tài liệu; duy trì và đẩy mạnh thu thập các tài liệu nội sinh của nhà trường.
- Tăng cường số hóa các tài liệu dạng in chưa được số hóa, để bạn đọc được dễ dàng tiếp cận tài liệu mọi lúc mọi nơi.
- Cần có giải pháp cụ thể để tối ưu hóa không gian lưu trữ mỗi khi bổ sung thêm nguồn tài liệu. Chẳng hạn như làm các kệ sách thông minh giúp tối ưu hóa không gian.
2. Tạo thói quen và nhu cầu đọc của sinh viên
Thói quen đọc sách là thói quen tốt mà mỗi người nên rèn luyện cho bản thân, đọc sách giúp bạn trau dồi kiến thức, cải thiện các kỹ năng tập trung, phân tích. Việc đọc sách có thể hữu ích với người này nhưng cũng có thể là nhàm chán với người khác. Vì vậy trước khi đọc một cuốn sách việc đầu tiên cần làm là hãy tạo cảm giác thoải mái nhất cho bản thân.
Từ kết quả khảo sát trên chúng ta cần có những giải pháp cụ thể sau để cải thiện tình trạng bạn đọc cục bộ, chưa đều và khi cần mới đọc đặc biệt là cần chỗ nào đọc chỗ đấy.
- Tổ chức các buổi hội thảo, workshop về phương pháp đọc hiệu quả trong thời đại số nhằm xây dựng thói quen đọc sách và chia sẻ phương pháp đọc hiệu quả và vai trò của việc đọc sách trong hành trình khởi nghiệp và phát triển bản thân.
- Khuyến khích sinh viên sau khi đọc cần ghi chép và chia sẻ cảm nghĩ sau khi đọc xong một cuốn sách để nhận biết được mình đã thu được kết quả gì từ việc đọc sách. Sau đó có thế đánh giá và điều chỉnh lại việc đọc sách của mình sau một khoảng thời gian để biết được mình đã tiến bộ như thế nào và cần điều chỉnh những gì.
- Tăng cường việc sử dụng sách điện tử, giới thiệu các ứng dụng đọc sách các trang Web đọc sách online để sinh viên có thể đọc sách mọi lúc, mọi nơi.
- Giúp bạn đọc lập kế hoạch đọc sách, thiết lập thời gian đọc cố định, tạo thói quen đọc sách vào một thời gian cố định trong ngày; ví dụ như thời gian trước khi đi ngủ, trong giờ giải lao…
3. Tổ chức các hoạt động thúc đẩy văn hóa đọc nhằm nâng cao kỹ năng và phương pháp đọc cho bạn đọc.
- Sinh viên cần luyện tập đọc hiểu, đọc nhanh, đọc chọn lọc và đọc có mục đích, tạo thói quen đọc sách thường xuyên và đều đặn, tìm kiếm các loại sách phù hợp với sở thích, mục tiêu và trình độ của mình.
- Tổ chức các cuộc thi viết về trải nghiệm đọc sách và các sáng kiến hay về thư viện.
- Thành lập các câu lạc bộ đọc sách trong trường để tạo môi trường đọc tích cực. Xây dựng và phát triển các câu lạc bộ đọc sách ở các đơn vị đào tạo trong nhà trường để tạo các hạt nhân, từ đó lan tỏa tới các bạn sinh viên.
- Tổ chức các buổi đọc sách chung các cuộc thi đọc sách giữa các khoa hoặc các buổi nói chuyện về sách với các chuyên gia, tác giả.
- Thư viện sẽ là đầu mối kết hợp với các giảng viên sẽ là người truyền cảm hứng đọc sách cho các bạn sinh viên trong nhà trường.
- Ngoài ra hàng năm cũng tổ chức các cuộc thi, hoạt động có thưởng để khuyến khích sinh viên tham gia, đồng thời tạo điều kiện cho bạn đọc tự giới thiệu những cuốn sách hay mà mình đã đọc đến mọi người.
- Hàng năm có đánh giá, khen thưởng những sinh viên có thành tích tốt trong việc đọc sách để tạo động lực cho những người khác.
III. Kết luận
Phát triển văn hóa đọc tại Trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội là một nhiệm vụ quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu. Việc kết hợp giữa nâng cao chất lượng thư viện, ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức các hoạt động thúc đẩy đọc sách và đào tạo kỹ năng đọc sẽ tạo nên một môi trường học tập tích cực và hiệu quả cho sinh viên.
Thư viện trường cũng sẽ lan tỏa giá trị tốt đẹp của Sách và văn hóa đọc trong toàn trường đặc biệt là sinh viên, nhằm nâng cao kiến thức, kỹ năng, phát triển tư duy, giáo dục và rèn luyện nhân cách, góp phần xây dựng đời sống văn hóa tinh thần, phát huy những giá trị đạo đức, truyền thống hiếu học của dân tộc.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Thị Thanh Thủy, Vũ Thị Hiền (2019), Thực trạng và giải pháp phát triển văn hóa đọc tại trường Đại học Công nghiệp, Tạp chí KHCN, số 38.
2. Ngô Thị Thu Giang (2022), Phát triển dịch vụ thông tin thư viện tại trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội.