THS. TRẦN THỊ NGÁT
TS. ĐẬU XUÂN ĐẠT
Khoa Kinh tế Trường Đại học Công nghiệp Dệt May Hà Nội
Tóm tắt:
Đánh giá kết quả học tập của người học là khâu quan trọng trong quá trình dạy và học. Đồng thời, công nghệ thông tin ngày càng đóng vai trò quan trọng trong giáo dục tại Việt Nam cũng như trên thế giới. Kiểm tra đánh giá người học đang chuyển đổi tích cực với những tiến bộ trong ứng dụng công nghệ - kỹ thuật mới đặc biệt trong giảng dạy trực tuyến. Bài viết phân tích về xu hướng sử dụng phương pháp kiểm tra đánh giá kết thúc học phần trong giảng dạy trực tuyến tại khoa Kinh tế, nguyên nhân và đề xuất.
Từ khoá: Kiểm tra, đánh giá, kết quả học tập, giảng dạy trực tuyến.
1. Đặt vấn đề
Kiểm tra, đánh giá là hai mặt của một quá trình, kiểm tra là thu thập thông tin, số liệu, bằng chứng về kết quả đạt được, đánh giá là so sánh đối chiếu với mục tiêu dạy học đưa ra những phán đoán kết luận về thực trạng và nguyên nhân của kết quả đó nhằm mục đích: làm sáng tỏ mức độ đạt được và chưa đạt được về mục tiêu dạy học, trình độ kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng và thái độ của sinh viên, từ đó xác định mức độ chất lượng, hiệu quả hoạt động dạy - học; phát hiện sai lệch và điều chỉnh hoạt động, tìm ra những sai sót, lệch lạc trong nhận thức sinh viên, giúp họ điều chỉnh hoạt động, giúp giảng viên cho những thông tin ngược để kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy. Tạo cơ sở cho những dự đoán phát triển trong tương lai; điều chỉnh mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học. Kiểm tra đánh giá yêu cầu phải đảm bảo chính xác, khách quan và công bằng. Các phương pháp kiểm tra, đánh giá thường được sử dụng như: quan sát, vấn đáp, trắc nghiệm, trắc nghiệm+ tự luận, dự án, bài tập lớn, tiểu luận…Mỗi phương pháp kiểm tra đánh giá đều có ưu, nhược điểm, do đó cần lựa chọn phương pháp kiểm tra đánh giá phù hợp để đảm bảo đo lường hiệu quả kết quả học tập của người học theo từng học phần.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Một số khái niệm
Kiểm tra là bộ phận hợp thành của quá trình hoạt động dạy – học nhằm nắm được thông tin về trạng thái và kết quả học tập của sinh viên về những nguyên nhân cơ bản của thực trạng đó để tìm ra những biện pháp khắc phục lỗ hổng, đồng thời củng cố và tiếp tục nâng cao hiệu quả của hoạt động dạy – học [2]. Như vậy, trong lĩnh vực giáo dục, kiểm tra là một thuật ngữ chỉ sự đo lường, thu thập thông tin để có được những phán đoán, xác định xem mỗi người học sau khi học đạt được kiến thức, kỹ năng, thái độ hay năng lực như thế nào, đồng thời có những thông tin phản hồi để hoàn thiện quá trình dạy và học.
Đánh giá là quá trình thu thập thông tin, chứng cứ về đối tượng được đánh giá và đưa ra những phán xét, nhận định về mức độ đạt được theo các tiêu chí đã được đưa ra trong các tiêu chuẩn hay kết quả học tập. Đánh giá có thể là đánh giá định lượng hoặc đánh giá định tính [1].
Như vậy, ta có thể hiểu kiểm tra đánh giá kết quả học tập là sự so sánh, đối chiếu kiến thức, kỹ năng, thái độ thực tế đạt được ở những người học để tìm hiểu và chuẩn đoán trước, trong hoặc sau quá trình học tập với các kết quả mong đợi đã xác định trong mục tiêu dạy học.
Dạy học trực tuyến là phương pháp giảng dạy và học tập ở các lớp học trên internet. Người dạy và người hcoj sẽ sử dụng phần mềm nền thảng dạy học trực tuyến, ứng dụng truyền âm thanh, hình ảnh và các thiết bị thông mình (laptop, smartphone, máy tính bảng…). Các bài giảng, tài liệu (dưới dạng văn bản, hình ảnh, video…) được đưa lên các nền tảng và người dùng có thể dễ dàng truy cập và học mọi lúc mọi nơi. Bên cánh đó còn có các khoá học cùng thời g
Đánh giá trực tuyến là quá trình tiến hành một bài kiểm tra trực tuyến để đánh giá hay đo lường sự tiến bộ trong học tập, khả năng tiếp thu hay nhu cầu học tập của sinh viên. Sau đó, đánh giá dựa trên các tiêu chí để cải thiện tài liệu giảng dạy cho phù hợp. Phương pháp đánh giá sử dụng công nghệ mang lại rất nhiều lợi ích so với phương pháp truyền thống. Nó giúp tiết kiệm cả thời gian lẫn tài chính. Người học có thể làm bài đánh giá mọi lúc, mọi nơi chỉ với một thiết bị có kết nối internet. Giảng viên cũng có thể dễ dàng thu thập câu trả lời hay phản hồi của sinh viên.
2.2. Một số phương pháp sử dụng trong đánh giá kết quả học tập của người
2.2.1.Phương pháp kiểm tra đánh giá quan sát
Là phương phương pháp thu thập thông tin về đối tượng quan sát bằng các tri giác trực tiếp đối tượng và các nhân tố khác có liên quan đến đối tượng.
- Ưu điểm:
+ Thuậ lợi để đánh giá thái độ, cung cấp cho giảng viên những thông tin bổ sung có giá trị mà những thông tin này khó đo được bằng các phương pháp khác;
+ Quan sát thường xuyên có thể cung cấp một sụ kiểm tra liên lục về sự tiến bộ của sinh viên;
+ Giảng viên có thể sửa lỗi kịp thời cho sinh viên;
- Nhược điểm
+ Kết quả quan sát phụ thuộc vào các yếu tố chủ quan của người quan sát
+ Những yếu tố chi phối ảnh hưởng đến sai sót khi quan sát: ấn tượng ban đầu của giảng vên về sinh viên, giảng viên không quan tâm đến việc lý giải các hành vi cỉa sinh viên hoặc lý giải không đúng.
- Sử dụng phương pháp quan sát khi muốn đánh giá:
+ Mức độ tích cực tham gia của sinh viên vào thảo luận nhóm
+ Các kỹ năng giao tiếp giữa các cá nhân trong nhóm
+ Các phản ứng của sinh viên đối với nội dung bài học, nhiệm vụ giảng viên cao
+ Cách phản ứng của sinh viên đối với điểm kiểm tra
+ Nhịp độ bài học: Nhanh hay chậm
+ Mức độ hứng thú của sinh viên học tập
Vì vậy, phương pháp kiểm tra đánh giá quan sát phù hợp trong sử dụng đánh giá quá trình học.
2.2.2. Phương pháp kiểm tra đánh giá vấn đáp
a. Ưu điểm:
- Kích thích tính cực độc lập tư duy ở sinh viên để tìm ra câu trả lời tối ưu trong thời gian nhanh nhẩt.
- Bồi dưỡng sinh viên năng lực diễn đạt bằng lời nói; bồi dường hứng thú học tập qua kết quả trả lời.
- Giúp giảng viên thu tín hiệu ngược từ sinh viên một cách nhanh gọn kể kịp thời điều chỉnh hoạt động của mình, mặt khác có điều kiện quan tâm đến từng sinh viên, nhất là những sinh viên giỏi và kém.
- Tạo không khí làm việc sôi nổi, sinh động trong giờ học.
b. Nhược điểm:
- Dễ làm mất thời gian ảnh hưởng không tốt đến kế hoạch lên lớp cũng như mất nhiều thời gian để soạn hệ thống câu hỏi.
- Nếu không khéo léo sẽ không thu hút được toàn lớp mà chỉ là đối thoại giữa giảng viên vả một sinh viên.
Vấn đề then chốt của phương pháp vấn đáp là vấn đề đặt câu hỏi - đây vừa là một vẩn đề khoa học, vừa là một nghệ thuật. Đề sinh viên phát huy được tính tích cực và trả lời đúng vào vấn đề thỉ:
- Giảng viên phải chuẩn bị tốt những câu hỏi sẽ đặt ra cho sinh viên: xác định rõ mục đích, yêu cầu của vấn đáp, nội dung câu hỏi, dự kiến trả lời, đối tượng sẽ hỏi.
- Đặt câu hỏi tốt: nội dung câu hỏi phải chính xác, sát trình độ sinh viên phương pháp phải ngắn gọn dễ hiểu.
- Hướng dẫn sinh viên trả lời tốt: bình tĩnh lắng nghe và theo dõi câu trả lời của sinh viên, hướng dẫn tập thể nhận xét bổ sung, rồi giảng viên mới tổng kết, chú ý động viên những em trả lời tốt và có cố gắng phát biểu, dù chưa đúng.
=> Nên sử dụng phương pháp kiểm tra đánh giá vấn đáp đối với những học phần cần đánh giá khả năng phản xạ của người học.
2.2.3. Phương pháp kiểm tra đánh giá viết
Phương pháp trắc nghiệm khách quan
Trắc nghiệm khách quan bao gồm: Trắc nghiệm khách quan có nhiều phương án trả lời cho mỗi câu; trắc nghiệm khách quan loại “đúng sai”; trắc nghiệm loại ghép đôi; trắc nghiệm khách quan loại điền khuyết hay có câu trả lời ngắn
a. Ưu điểm:
+ Bài trắc nghiệm bao quát được phạm vi kiến thức rộng nên đại diện được cho nội dung cần đánh giá
+ Việc chấm điểm dễ dàng, nhanh chóng, có thể chấm bằng máy và bảo đảm tính khách quan trọng khâu chấm bài.
+ Kết quả trắc nghiệm có thể dễ dàng phân tích độ tin cậy và độ giá trị bằng các phần mềm có sử dụng các mô hình phương pháp toán học
b. Nhược điểm:
+ Việc xây dựng câu hỏi trắc nghiệm khá phức tạp, tốn thời gian đòi hỏi người xây dựng trắc nghiệm phải được huấn luyện đầy đủ.
+ Trắc nghỉệm khách quan khó đo lường khả năng diễn đạt, sắp xếp, trình bày và đưa ra ý tưởng mới.
Sử dụng trắc nghiệm khách quan cần tuân theo một số yêu cầu sau:
+ Câu trắc nghiệm cần có độ tin cậy và độ giá trị đảp ứng yêu cầu đo đúng mục tiêu cần đo và kết quả ổn định không phụ thuộc vào người chấm hay thời gian địa điểm thi.
+ Quá trình tiến hành trắc nghiệm cần phải được chuẩn bị chu đáo, cần có những biện pháp chống gian lận khi làm bài, có thể bằng phương án đảo ngẫu nhiên các câu hỏi để những người ngồi cạnh nhau không có trình tự câu hỏi giống nhau.
Phương pháp kiểm tra đánh giá trắc nghiệm khách quan thường được sử dụng đối với những học phần đại cương hoặc cơ sở ngành, ít đòi hỏi kỹ năng phân tích, tổng hợp, sáng tạo.
Phương pháp tự luận
Phương pháp kiểm tra đánh giá tự luận bao gồm: Bài luận, tiểu luận, bài tập lớn, luận văn
a. Ưu điểm:
+ Nó có khả năng đo lường kết quả học tập của sinh viên ở mức độ phân tích, tổng hợp và đánh giá. Nó tạo điều kiện cho sinh viên bộc lộ khả năng suy luận, phê phán, trình bày những ý kiến dựa ưên những trải nghiệm của cá nhân.
+ Để kiểm tra viết dạng tự luận thường dễ chuẩn bị, tốn ít thời gian và công sức.
b. Nhược điểm:
+ Bài tự luận thường có số câu hỏi ít nên khỏ đại diện đầy đủ cho nội dung cần đánh giá
+ Việc chấm điểm thường khó khăn và tốn nhiều thời gian.
+ Các tiêu chí đánh giá thường không thống nhất do vậy điểm số bị ảnh hưởng nhiều từ yếu tố chủ quan của người chấm.
+ Không đo lường được nhiều chuẩn đầu ra của học phần
+ Đánh giá thiếu khách quan, phụ thuộc vào quan điểm của người chấm
Phương pháp kiểm tra đánh giá tự luận đối với những học phần chuyên ngành, đòi hỏi kỹ năng tư duy phân tích, tổng hợp, giải quyết vấn đề.
2.3. Thực trạng sử dụng phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy – học trực tuyến tại Khoa Kinh tế - trường Đại học Công nghiệp Dệt may Hà Nội
Hơn 1 năm qua, đại dịch Covid 19 xảy ra, làm ảnh hưởng đến mọi mặt đời sống Kinh tế - Xã hội nói chung, hoạt động dạy và học của thầy và trò trường Đại học Công nghiệp Dệt May nói riêng.Cụ thể là sự thay đổi về phương pháp kiểm tra, đánh giá thi kết thúc học phần.
Bảng 1: Phương pháp kiểm tra đánh giá kết thúc học phần
|
TT |
Phương pháp đánh giá |
Kì 1 năm 2020 - 2021 |
Kì 2 năm 2020 - 2021 |
Kì 1 năm 2021 - 2022 |
|
Số lượng |
Tỷ lệ (%) |
Số lượng |
Tỷ lệ (%) |
Số lượng |
Tỷ lệ (%) |
|
1 |
Bài tập lớn |
6 |
14.3 |
29 |
82.9 |
47 |
82.5 |
|
2 |
Tự luận |
31 |
73.8 |
2 |
5.7 |
0 |
0 |
|
3 |
Trắc nghiệm |
2 |
4.8 |
2 |
5.7 |
1 |
1.8 |
|
4 |
Trắc nghiệm + tự luận |
3 |
7.1 |
2 |
5.7 |
9 |
15.8 |
|
|
Tổng |
42 |
|
35 |
|
57 |
|
Nguồn: Tác giả tổng hợp [3]&[4]
Qua bảng số liệu thống kê về phương pháp đánh giá thi kết thúc học phần do khoa Kinh tế phụ trách giảng dạy cho thấy:
- Phương pháp đánh giá kết thúc học phần học kì 1 năm học 2020 – 2021 không bị ảnh hưởng bởi dịch Covid nên phương pháp đánh giá kết thúc học phần tuân thủ phương pháp đánh giá trong đề cương chi tiết đã được Ban Giám hiệu phê duyệt, đa số học phần được đánh giá kết thúc bằng phương pháp đánh giá tự luận chiếm 73.8%, 6 học phần đánh giá bằng bài tập lớn nằm trong kết hoạch đổi mới phương pháp đánh giá của Khoa.
- Học kì 2 năm học 2020 – 2021 tiến độ được điều chỉnh nhiều lần và có giai đoạn điều chỉnh hình thức học từ trực tiếp sang trực tuyến để phù hợp với tình hình diễn biến phức tạp của dịch bệnh. Riêng học kỳ 1 năm học 2021 – 2022, tất cả các học phần đều học trực tuyến 100% thời lượng. Cũng trong bối cảnh ấy, phương pháp đánh giá kết thúc học phần được điều chỉnh so với phương pháp đánh giá trong đề cương chi tiết học phần. Trong đó, phương pháp đánh giá kết thúc học phần bằng bài tập lớn được sử dụng nhiều nhất, học kì 2 năm học 2020 – 2021 và học kì 1 năm học 2021 – 2022 đều trên 82%.
Nguyên nhân của phương pháp đánh giá bài tập lớn được nhóm chuyên môn/giảng viên giảng dạy lựa chọn:
- Về khâu ra đề thi:
+ Ra đề thi bằng hình thức trắc nghiệm khách quan mất nhiều thời gian.
+ Kỹ năng ra đề thi trắc nghiệm, đề tự luận mở của 1 số cán bộ ra đề thi chưa tốt
- Về khâu tổ chức thi: Khâu tổ chức thi được giao về khoa giảng dạy, giáo vụ khoa lúng túng trong khâu tổ chức thi trực tuyến, cán bộ coi thi lúng túng trong xử lý phát sinh trong quá trình coi thi.
- Về điều kiện tổ chức thi trực tuyến:
+ Nhà trường chưa có phần mềm tổ chức thi trực tuyến
+ Các phần mềm được sử dụng cho tổ chức thi đều là phần mềm miễn phí do Khoa đề xuất
+ Giảng viên trong quá trình giảng dạy sử dụng các phần mềm/công cụ hỗ trợ giảng dạy khác nhau nên gặp khó khăn khi được phân công coi thi trực tuyến trên phần mềm Azota.
+ Internet không ổn định, rủi ro trong quá trình coi thi, mất nhiều thời gian xử lý sự cố, lưu bài thi, thu bài thi…
- Về khâu chấm thi: Đối với thi tự luận, bài thi của sinh viên được chấm và chụp, đưa lên hệ thống, chữ mờ, khó đọc…chấm bài gặp khó khăn
Đó là một số nguyên nhân chính dẫn đến việc đa số nhóm chuyên môn/giảng viên không lựa chọn phương án kiểm tra đánh giá kết thúc học phần bằng hình thức thi trực tuyến thay vào đó là lựa chọn hình thức đánh giá cuối kỳ bằng bài tập lớn.
Trong khi đó, phương pháp đánh giá kết thúc bằng bài tập lớn có một số ưu điểm sau:
+ Bài tập lớn rèn kỹ năng tư duy, phân tích, tổng hợp, đánh giá, sáng tạo của sinh viên.
+ Thời gian giao bài tập lớn: sinh viên được giao ngay từ đầu học kỳ, vì vậy có thời gian dài để hoàn thành, trong quá trình học có thể trao đổi với giảng viên những vấn đề vướng mắc.
+ Cán bộ chấm thi chấm bài trên bản cứng in/file mềm dễ dàng hơn, đồng thời trong quá trình hướng dẫn sinh viên làm bài tập lớn, giảng viên cơ bản đã đánh giá được mức độ làm bài của từng sinh viên.
Tuy nhiên, do rất nhiều học phần điều chỉnh phương pháp đánh giá sang bài tập lớn cùng trong một học kỳ, dẫn đến một số tồn tại như sau:
+ Mỗi bài tập lớn đều đòi hỏi khả năng tư duy, phân tích, tổng hợp, đánh giá, trong khi đó sinh viên phải thực hiện nhiều bài tập lớn cùng thời điểm nên một số học phần chất lượng bài tập lớn chưa cao.
+ Sinh viên gặp khó khăn trong việc thu thập số liệu (học phần yêu cầu lấy số liệu từ doanh nghiệp) hoặc phải xử lý tình huống theo số liệu giả định, ít có cơ hội được tiếp cận từ thực tế.
+ Thu bài tập lớn: Đa số sinh viên nộp bài tập lớn (bản cứng) theo đường bưu điện nên thời gian nộp bài về Khoa/Bộ môn không tập trung, dẫn đến khó khăn trong việc thu bài, kiểm soát bài tập lớn theo từng học phần (gần 3000 bài tập lớn).
+ Lưu trữ bài tập lớn: Số lượng bài lớn, chưa bố trí được nơi lưu trữ.
Như vậy, kiểm tra đánh giá là một khâu quan trọng trong quá trình dạy – học ở các cơ sở giáo dục. Mỗi phương pháp đánh giá có những ưu điểm và nhược điểm riêng, vì vậy cần lựa chọn phương pháp đánh giá phù hợp đối mới mục tiêu đánh giá của từng học phần. Đặc biệt, trong bối cảnh dạy – học trực tuyến, Khoa/Bộ môn cần phân tích lựa chọn phương pháp đánh giá phù hợp với điều kiện học trực tuyến nhưng vẫn đảm bảo đo lường được chuẩn đầu ra của học phần, góp phần đảm bảo chất lượng của chương trình đào tạo. Bên cạnh đó, Khoa/Nhà trường cần đảm bảo các điều kiện để tổ chức thi trực tuyến thuận lợi, đảm bảo công bằng, khách quan trong đánh giá.
3. Giải pháp nâng cao chất lượng kiểm tra đánh giá kết thúc học phần trong bối cảnh dạy – học trực tuyến
3.1. Đối với nhóm chuyên môn/giảng viên
- Nhận thức đúng về ưu, nhược điểm của từng phương pháp đánh giá để xác định phương pháp đánh giá phù hợp với học phần phụ trách.
- Nâng cao kỹ năng thiết kế đề thi.
- Nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, kỹ năng bảo mật thông tin, kỹ năng khai thác, sử dụng hiệu quả các ứng dụng phục vụ việc dạy – học, kiểm tra đánh giá.
3.2. Đối với Khoa/Bộ môn
- Tổ chức sinh hoạt chuyên môn về xác định phương pháp kiểm tra kết thúc học phần.
- Văn bản hoá quy trình cụ thể về tổ chức thi trực tuyến, lưu trữ bài thi trực tuyến. VD. Phân công nhiệm vụ tải đề lên hệ thống, kiểm soát đề trong hệ thống…
3.3. Đối với nhà trường
- Đầu tư và thống nhất phần mềm thi trực tuyến toàn trường;
- Tổ chức tập huấn công tác tổ chức thi, coi thi trực tuyến cho giáo vụ khoa, cán bộ coi thi;
- Nâng cấp cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin phục vụ cho dạy – học, kiểm tra đánh giá trực tuyến.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Trần Đức Khánh (2016), Đo lường và đánh giá trong giáo dục, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
[2] Từ điển Giáo dục học (2001), NXB Từ điển Bách khoa.
[3] Khoa Kinh tế (2020), Báo cáo sơ kết học kỳ 1.
[4] Khoa Kinh tế (2021), Báo cáo tổng kết năm học 2020 – 2021.